1. Główne cechy romantyzmu
Romantyzm to prąd literacki i filozoficzny, który dominował w Europie od końca XVIII do połowy XIX wieku. Był reakcją na racjonalizm oświecenia i klasycyzm. Twórcy romantyczni stawiali na emocje, intuicję oraz duchowość, sprzeciwiając się surowym regułom i sztywnym normom poprzednich epok.
Podstawowe założenia romantyzmu:
- Irracjonalizm – uczucia, intuicja i wyobraźnia ważniejsze od rozumu.
- Indywidualizm – jednostka ponad zbiorowość, szczególnie jednostka wybitna i niezrozumiana.
- Młodość – traktowana jako nośnik ideologii i wartość sama w sobie.
- Bunt – sprzeciw wobec świata, władzy i norm społecznych.
- Natura – traktowana jako odzwierciedlenie emocji bohatera.
- Ludowość – inspiracja kulturą ludową, jej wierzeniami i tradycjami.
- Orientalizm – fascynacja egzotyką i Wschodem.
- Mesjanizm narodowy – Polska jako naród wybrany, który przez cierpienie doprowadzi do zbawienia Europy.
2. Pojęcia kluczowe wraz z lekturami
Irracjonalizm: Przekonanie, że rzeczywistość nie może być wyjaśniona tylko rozumem – liczy się intuicja, emocje, wiara.
Ballada "Romantyczność" (A. Mickiewicz) – spór między romantycznym irracjonalizmem (wiara w duchy) a oświeceniowym racjonalizmem (rozumowe podejście starca). Narrator staje po stronie ludu, który wierzy w zjawiska nadprzyrodzone.
Indywidualizm: Romantycy gloryfikowali jednostkę, szczególnie samotnego bohatera wyobcowanego ze społeczeństwa.
"Dziady" cz. III (A. Mickiewicz) – Konrad – samotny wieszcz, buntownik, który chce dorównać Bogu.
"Wielka Improwizacja" – monolog Konrada, w którym domaga się równości z Bogiem, chce kierować losami świata. To wyraz jego prometeizmu – buntu wobec boskiego porządku w imię cierpienia ludzkości.
Młodość: Młodość była idealizowana jako czas buntu, wolności i rewolucyjnych idei.
- Nośnik ideologii – romantyczni bohaterowie to często młodzi ludzie gotowi poświęcić się dla sprawy.
- Zmniejszenie roli rodziny – bohaterowie często są samotni, odcięci od rodzinnego domu.
3. Najważniejsze lektury romantyzmu
- "Dziady" cz. II, III (A. Mickiewicz) – duchy, mesjanizm narodowy, samotny buntownik Konrad.
- "Pan Tadeusz" (A. Mickiewicz) – epopeja narodowa, ukazująca życie szlachty i walkę o niepodległość.
- "Kordian" (J. Słowacki) – dramat o dojrzewaniu do patriotyzmu, Kordian przechodzi przemianę od romantycznego marzyciela do bohatera, gotowego poświęcić życie dla ojczyzny.
- "Cierpienia młodego Wertera" (J.W. Goethe) – powieść epistolarna ukazująca miłosne cierpienia Wertera, które prowadzą go do samobójstwa.
- "Konrad Wallenrod" (A. Mickiewicz) – bohater musi dokonać wyboru między honorem a podstępem, aby uratować ojczyznę.
- "Sonety Krymskie" (A. Mickiewicz) – zbiór wierszy inspirowanych podróżą Mickiewicza na Krym, ukazujących fascynację egzotyką.